a) Mở bài
- Giới thiệu vài nét về tác giả, tác phẩm
+ Viễn Phương (1928 - 2005) là một trong những cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng miền Nam thời kì chống Mĩ cứu nước.
+ Bài thơ Viếng lăng Bác (1976) không chỉ là nén hương thơm thành kính dâng lên Bác Hồ kính yêu mà còn là khúc tâm tình sâu nặng của Viễn Phương thay mặt đồng bào miền Nam gửi đến Bác trong những ngày đầu thống nhất.
- Dẫn dắt, giới thiệu 2 khổ thơ đầu: Hai khổ thơ đã bộc lộ tâm trạng nhà thơ khi nhìn thấy hàng tre bên lăng Bác, cảnh vật quanh lăng và đoàn người vào viếng lăng.
b) Thân bài
* Khái quát về bài thơ
- Bài thơ được sáng tác năm 1976 khi nhà thơ Viễn Phương được vinh dự cùng đoàn đại biểu miền Nam ra thủ đô Hà Nội viếng lăng Bác sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất và lăng Bác vừa được xây hoàn thành.
- Bài thơ thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ nói riêng và tấm lòng của mọi người nói chung khi đến thăm lăng Bác.
* Phân tích hai khổ thơ đầu
Khổ 1: Cảm xúc của nhà thơ khi đứng trước lăng Bác
- “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” -> tác giả tự giới thiệu như lời tâm tình nhẹ nhàng với Bác
+ Cách xưng hô thân mật “con - Bác” Gợi sự gần gũi và thân thương diễn tả tâm trạng xúc động của tác giả muốn ra thăm cha sau bao nhiêu năm xa cách.
+ “Con” cách nói thân mật gần gũi của đồng bào nam bộ, thể hiện bằng tất cả tấm lòng tôn kính, bộc lộ tình cảm yêu thương về vị cha già kính yêu của dân tộc với một niềm xúc động lớn lao.
+ Nhà thơ sử dụng từ “thăm” thay cho từ “viếng” -> Cách nói giảm, nói tránh một cách tinh tế nhằm làm giảm nhẹ nỗi đau, thương xót, mất mát.
=> Bác đã ra đi mãi mãi nhưng hình ảnh của Người vẫn còn sáng mãi trong trái tim đồng bào miền nam nói riêng và trong lòng dân tộc Việt Nam nói chung
- Cảnh quang xung quanh lăng Bác:
"...Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng."
+ Hình ảnh hàng tre
• Trong màn sương trắng, hình ảnh của hàng tre đã gây ấn tượng nhất đối với tác giả
• Từ “hàng tre” được nhắc lại hai lần trong khổ thơ gợi lên vẻ đẹp và cảm giác vô cùng thân quen, gần gũi với dân tộc Việt Nam
• Phép nhân hóa: “Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng” Gợi hình ảnh hàng tre hiện lên thật hiên ngang, kiên cường đẹp đẽ vô cùng.
=> Hình ảnh hàng tre là hình ảnh thân thuộc và gần gũi của làng quê, đất nước con người Việt Nam. Còn là một biểu tượng cho con người và dân tộc Việt Nam kiên cường, bất khuất.
+ Thành ngữ “bão táp mưa sa” Gợi sự khó khăn, thiếu thốn, gian khổ và đầy thử thách trong chiến tranh của lịch sử dân tộc tộc.
+ Dáng “đứng thẳng hàng”với một tinh thần đoàn kết đấu tranh và chiến đấu anh hùng, không chịu khuất phục trước kẻ thù của một dân tộc tuy nhỏ bé nhưng vô cùng mạnh mẽ.
=> Niềm xúc động của tác giả về tự hào của đất nước, của dân tộc, của con người Nam Bộ. Những cảm xúc ấy thật chân thành, thiêng liêng của nhà thơ nói riêng và cũng là của cả dân tộc Việt Nam đối với Bác kính yêu.
Khổ 2: Cảm xúc của nhà thơ trước dòng người vào lăng
- Hình ảnh vĩ đại khi bước đến gần lăng Bác:
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy chín mùa xuân.
+ Cụm từ chỉ thời gian “ngày ngày” được lặp lại hai lần như muốn diễn tả hiện thực sự vận chuyển của thiên nhiên, vạn vật cũng như sự vận chuyển của mặt trời là một điển hình.
+ Hình ảnh "mặt trời"
• “mặt trời đi qua trên lăng” là hình ảnh thực của thiên tạo, là nguồn sáng từ vũ trụ, gợi ra một sự kì vĩ, một sự bất tử. Mặt trời là nguồn cội cho sự sống của thiên nhiên và đem ánh sáng cho muôn loài
• “mặt trời trong lăng” là một hình ảnh ẩn dụ sáng tạo và độc đáo : hình ảnh của Bác Hồ vĩ đại. Giống như “mặt trời”, Bác Hồ cũng là nguồn ánh sáng, Bác mang ánh sáng chân lý và nguồn sức mạnh cho cả dân tộc Việt Nam
- Hình ảnh dòng người đang tuần tự tiến vào thăm lăng Bác:
+ Tác giả đã liên tưởng dòng người được kết thành “tràng hoa” Gợi sự tuần tự, trang nghiêm bước vào lăng viếng Bác, như đang dâng hương hoa lòng thơm ngát lên Bác kính yêu.
=> Sự tôn kính, lòng biết ơn sâu sắc, bồi hồi xúc động và nỗi tiếc thương vô hạn của muôn dân đối với Bác.
* Đặc sắc nghệ thuật trong khổ 1, 2
- Cảm xúc dâng trào xúc động cách diễn đạt thật chân thật, sâu sắc và tha thiết
- Hình ảnh ẩn dụ đẹp đẽ
- Hình ảnh thơ có nhiều sáng tạo, kết hợp hình ảnh thực với hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng.
- Hình ảnh ẩn dụ - biểu tượng vừa quen thuộc, vừa gần gũi với hình ảnh thực, vừa sâu sắc, có ý nghĩa khái quát và giá trị biểu cảm, tạo nên niềm đồng cảm sâu sắc trong lòng người đọc.
c) Kết bài
- Đánh giá khái quát giá trị nội dung, nghệ thuật của 2 khổ thơ
